ನಾಗರ ಪಂಚಮಿ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ನಾಗದೇವತೆಗಳ ಆರಾಧನೆ ಮತ್ತು ಮಾನವರು ಹಾಗೂ ಹಾವುಗಳ ನಡುವಿನ ಸಹಬಾಳ್ವೆಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಹಬ್ಬದ ಆಚರಣೆಗೆ ಹಲವಾರು ಕಾರಣಗಳು ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆಗಳಿವೆ:
ಪ್ರಮುಖ ಕಾರಣಗಳು ಮತ್ತು ನಂಬಿಕೆಗಳು
* ನಾಗದೇವತೆಗಳ ಮಹತ್ವ: ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಹಾವುಗಳನ್ನು ಪವಿತ್ರವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಶಿವನ ಕೊರಳಲ್ಲಿರುವ ನಾಗ, ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹಾಸಿಗೆಯಾದ ಆದಿಶೇಷ ಇತ್ಯಾದಿ ನಿದರ್ಶನಗಳು ಹಾವುಗಳ ದೈವಿಕತೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ನಾಗರ ಪಂಚಮಿಯಂದು ಈ ನಾಗದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದರಿಂದ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಶಾಂತಿ, ಸಮೃದ್ಧಿ ನೆಲೆಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಸರ್ಪದೋಷಗಳು ನಿವಾರಣೆಯಾಗುತ್ತವೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ.
* ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ರೈತರ ಸ್ನೇಹಿ: ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಹಾವುಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬಿಲಗಳಿಂದ ಹೊರಬರುತ್ತವೆ. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹಾವುಗಳು ಜನರಿಗೆ ಅಪಾಯವನ್ನುಂಟು ಮಾಡುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಹಾವುಗಳು ರೈತರ ಸ್ನೇಹಿತರು. ಅವು ಇಲಿ, ಕಪ್ಪೆ, ಕೀಟಗಳನ್ನು ತಿನ್ನುವ ಮೂಲಕ ಬೆಳೆಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುತ್ತವೆ. ಹೀಗಾಗಿ, ಹಾವುಗಳಿಗೆ ಕೃತಜ್ಞತೆ ಸಲ್ಲಿಸಲು ಮತ್ತು ಅವುಗಳಿಂದ ಯಾವುದೇ ತೊಂದರೆಯಾಗದಿರಲಿ ಎಂದು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಲು ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
* ಕಾಳಿಯ ಮರ್ಧನ: ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಕಾಳಿಯ ಎಂಬ ಭೀಕರ ಸರ್ಪವನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ಯಮುನಾ ನದಿಯನ್ನು ವಿಷಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಿ ಜನರನ್ನೂ ವೃಂದಾವನವನ್ನೂ ರಕ್ಷಿಸಿದ ದಿನವೇ ನಾಗರ ಪಂಚಮಿ ಎಂದು ಪ್ರತೀತಿ ಇದೆ. ಕೃಷ್ಣನು ಕಾಳಿಯನ ಹೆಡೆಯ ಮೇಲೆ ನೃತ್ಯ ಮಾಡಿದ ಈ ಘಟನೆಯ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥವಾಗಿ ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
* ಜನಮೇಜಯನ ಸರ್ಪಯಜ್ಞ: ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜನು ತನ್ನ ತಂದೆ ಪರೀಕ್ಷಿತನನ್ನು ತಕ್ಷಕ ನಾಗ ಕಚ್ಚಿ ಕೊಂದಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಸರ್ಪಸಂತತಿಯನ್ನೇ ನಾಶಮಾಡಲು ಸರ್ಪಯಜ್ಞವನ್ನು ಆರಂಭಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆಸ್ತಿಕ ಮಹರ್ಷಿಯ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶದಿಂದ ಈ ಯಜ್ಞವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲಾದ ದಿನ ಶ್ರಾವಣ ಶುಕ್ಲ ಪಂಚಮಿಯಾಗಿತ್ತು. ಈ ದಿನವನ್ನು ಸರ್ಪ ಸಂತತಿಯ ಉಳಿವು ಮತ್ತು ಸರ್ಪ ಹಿಂಸೆಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ ದಿನವಾಗಿ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯೂ ಇದೆ.
* ಸಹೋದರನ ಒಳಿತಿಗೆ: ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದಂತಹ ಕೆಲವು ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ನಾಗರ ಪಂಚಮಿಯನ್ನು ಅಣ್ಣ-ತಂಗಿಯರ ಹಬ್ಬ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ತಂಗಿಯರು ತಮ್ಮ ಸಹೋದರರ ಒಳಿತಿಗಾಗಿ ನಾಗದೇವತೆಯನ್ನು ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಹೇಗೆ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ?
ನಾಗರ ಪಂಚಮಿಯಂದು ಜನರು ನಾಗರ ಕಲ್ಲುಗಳಿಗೆ ಅಥವಾ ಹುತ್ತಗಳಿಗೆ ಹಾಲು, ಎಳನೀರು, ಅರಿಶಿನ, ಕುಂಕುಮ, ಹೂವುಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿ ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲವು ಕಡೆ ಜೀವಂತ ಹಾವುಗಳಿಗೂ ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ದಿನ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಅಗೆಯುವುದಿಲ್ಲ, ಒಲೆ ಹಚ್ಚುವುದಿಲ್ಲ (ಕೆಲವೆಡೆ), ಬಿಸಿ ಆಹಾರ ಸೇವಿಸುವುದಿಲ್ಲ, ಹೊಸದಾಗಿ ಕೃಷಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಹೋಳಿಗೆ, ಕಡುಬು, ಚಪ್ಪರ ಅವರೆಕಾಳು ಪಲ್ಯ ಮುಂತಾದ ಸಿಹಿ ತಿನಿಸುಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ನೈವೇದ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲವು ಕಡೆ ಜೋಕಾಲಿ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಹೇಳುವ ಮೂಲಕ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
